یکی از اهداف برنامه های آموزشی و پرورشی، پرورش انسان های متعالی و رشدیافته و به تعبیر علم روان شناسی، پرورش شخصیت سالم است و صدالبته دین داری و تربیت دینی دارای آثار و فواید عظیمی در حیات فردی و اجتماعی است.

دنیای امروز علیرغم پیشرفت های حیرت انگیزی که در زمینه ارتباط، تکنولوژی و توسعه علمی و اقتصادی داشته، نه تنها آرامش و امنیت روحی و روانی را به ارمغان نیاورده بلکه بر فشارهای روحی روانی ترس، احساس ناامنی و اضطراب بشریت افزوده است. بنابراین تربیت دینی و دین می تواند عامل مهم کنترل کننده این ناامنی ها و اضطراب ها و وسیله ای برای ایجاد آرامش باشد. بنابراین لازم است مربیان مدارس، تحقق میل به کمال، توجه به خدا، حقیقت جویی عبادت و زیبا خواهی، تربیت دینی و ایجاد و پرورش باورهای عمیق اخلاقی در دانش آموزان را برای رشد مذهبی و دینی در اولویت برنامه های تربیتی وپرورشی مدارس قرار دهند و برای تحقق آنها برنامه ریزی اساسی و همه جانبه ای را طراحی و تدوین کنند.

در کشور ما نهاد امور تربیتی در مدارس، برای جهت دهی استعدادهای نسل نو متناسب با فطرت بشری که الهام بخش اهداف انقلاب اسلامی بوده و هست، شکل گرفت و به کار خود ادامه داد.

هشتم اسفند یادآور تولد نوین «پرورش» در نظام تعلیم و تربیت ایران است. پرورشی که متناسب با اهداف جمهوری اسلامی که همانا تربیت مسلمان ناب است طراحی شد. شهیدان رجایی و باهنر نیک دانستند که تعلیم بدون تربیت معنوی، جامعه آرمانی جمهوری اسلامی را به بار نخواهد نشاند بنابراین در نخستین گام ها نهاد پربرکت امور تربیتی را بنا نهادند. این نوشتار تلاش دارد تا فلسفه وجودی، مشکلات و کارکردهای این نهاد را بیشتر تبیین کند.

? تئوری تربیت و لوازم عملی شدن آن

تربیت مقوله ای است بسیار پیچیده و عوامل بسیاری در آن موثرند. در کنار مدرسه نهادهایی مانند خانواده، صدا و سیما، مسجد و کتابخانه، احزاب و نهادهای مدنی، مطبوعات و گروه های همسالان و شبکه غیررسمی محصولات فرهنگی و ده ها عامل و نهاد دیگر به طور مستقیم و غیر مستقیم در امر تربیت موثرند. انتظار ما از مدرسه باید معقول و متناسب با امکانات مدارس و ساعات حضور دانش آموزان در مدرسه باشد نمی توان از روی احساسات وظایف گسترده تربیتی را بر دوش نحیف آموزش و پرورش بار کرد. توقعات حداکثری از مدارس باعث می شود که مدرسه به همان حداقل هایی که جزء وظایف ذاتی آن است، دست پیدا نکند. مربی باید صاحب نظر در امور تربیتی، کارشناس تبلیغات، سخنور زبردست، موسیقی شناس، ادیب و کارشناس مسایل ادبی و هنری باشد چنین انسانی در عالم واقع بسیار کمیاب است و اکثر مربیان ما انسان های معمولی با توانایی های معقول هستند. اینجا است که بین آرمانهای بلند و واقعیت های موجود شکافی عمیق پدید می آید.

کار مایه اصلی امور تربیتی را تشکیل کلاسهای عملی و کارگاه آموزشی برای دروس علوم انسانی مانند دینی، هنر، علوم اجتماعی، تاریخ، ادبیات و... تعریف کرده اند. وقتی شما در کلاس درس تئوری هنر را آموزش می دهی، کلاس آموزش عملی آن سرود و موسیقی است. کلاس عملی تاریخ، بازدید از آثار تاریخی و مسافرت به شهرها و کشورهای دیگر است. کارگاه آموزش دینی برگزاری نماز جماعت، شرکت در نماز جمعه، روزه گرفتن، شرکت در مجالس عزاداری، زیارت قبر امامزاده ها، برگزاری دعای کمیل و ... است. چنین نگاهی به فعالیت های تربیتی، نگاهی مدرن و امروزی است. چنین تعریفی از فعالیتهای تربیتی لوازمی دارد که باید به آن پای بند بود. در نظام آموزشی کشورهای پیشرفته، بخش قابل توجهی از برنامه های درسی دوره آموزش عمومی به دروسی مانند هنر، موسیقی، کاردستی، ورزشی، نقاشی، مهارت های خانه داری، فعالیتهای ویژه مانند گردش علمی و تفریحی برپایی جشنواره های فرهنگی، هنری، ورزشی و ... اختصاص یافته است. در ژاپن بیش از 30 درصد برنامه های آموزشی دوره ابتدایی به این فعالیت ها اختصاص دارد و ... در این کشور 30 روز از سال تحصیلی به برگزاری جشنواره های مختلف اختصاص دارد. به نمونه دیگری توجه کنید:«در بسیاری از مدارس ابتدایی ژاپن، محلی به عنوان سالن آموزش فرهنگ ها و تمدن ها وجود دارد. در این سالن یک نماد مشخص هر کشور که حداقل پرچم آن است به علاوه نقشه های جغرافیایی، انسانی، اقتصادی، جزوه ها، کتابها و فیلم های ویدئویی در مورد کشورهای مختلف جهان به چشم می خورد.»

دانش آموزان ژاپنی برای تهیه گزارش درس علوم اجتماعی از طریق اینترنت با دانش آموزان هم سن خود در کشورهای اروپایی ارتباط برقرار می کنند و به تبادل اطلاعات در زمینه های فرهنگ، خانه و جامعه می پردازند. در ژاپن ساعت کار معلمان 44 ساعت در هفته است که تنها حدود یک سوم آن را در کلاس حضور می یابند و بقیه ساعات یعنی 29 ساعت در هفته را به همان اموری مشغولند که ما کار تربیتی می نامیم و البته دائماً در حال پژوهش و نوسازی روش ها و برنامه های آموزشی و پرورشی خود هستند. در ژاپن معلم همان مربی است و کار آموزشی راهی است برای شکوفایی استعدادهای کودکان و پرورش آنها.

? کارکردهای آشکار و پنهان امور تربیتی

تربیت یک امر ضروری و لازم به نظر می رسد، این تربیت به دست چه کسانی و چگونه باید انجام پذیرد؟

با بررسی اجمالی فعالیت امور تربیتی مدارس پی می بریم که فعالیت تربیتی برای شناخت و کشف استعدادهای دانش آموزان و جهت دادن آن در مدارس نیاز مبرمی است و اگر کسی منکر این باشد که تربیت در مدارس امری غیرضروری است شاید می توان بدون اغراق گفت که از آموزش و پرورش به دور است چون هر دولت و حکومتی و هر مجموعه ای برای این که انسانها را به سوی هدفی که با ارزش و خواسته جامعه است هدایت کند احتیاج به تربیت افراد دارد.

منظور از کارکردهای پنهان امور تربیتی کارهایی است که به چشم افراد نیامده و نتیجه آن در موقع انجام کار مشخص نبوده و بعدها مشخص می شود.